Τουρισμός – Όχι μόνο
Ναι στον Πολιτισμό, Ιστορία και αλλά και στη νέα Δημιουργία
Υποδομές
Στα χείλη των περισσότερων επισκεπτών, αν η κουβέντα εμβαθύνει λίγο πέρα από τα πανέμορφα τοπία και την κατά γενική ομολογία ζεστή φιλοξενία στα νησιά μας, είναι η κατάσταση των δρόμων (χάραξη, ποιότητα οδοστρωσίας κλπ), τα σκουπίδια σε βουνά και παραλίες (σε πολλά σημεία αυτοσχέδιες χωματερές), το χάος της κίνησης και συμπεριφοράς των οδηγών στους δρόμους, τα προβλήματα στα δίκτυα παροχών ηλεκτρισμού και ύδρευσης (συχνές διακοπές), οι ελλείψεις πληροφόρησης και σήμανσης σε αξιοθέατα-λιμάνια-δρόμους (απουσία πινακίδων ή σωστής πληροφορίας όπως ασυνεπή ωράρια), και κάποια άλλα ακόμη θέματα.
Είναι γεγονός ότι οι υποδομές είναι τρομερά ελλιπείς, αλλά ενώ βεβαίως πρέπει να τις βελτιώσουμε πρώτα απ’όλα για τους μόνιμους κατοίκους και έπειτα για τους επισκέπτες (!), δεν είναι η ατελής κατάσταση τους που θα αποτρέψει έναν επισκέπτη. Όταν εγώ πάω να δω τις πυραμίδες της Αιγύπτου, θα υπομείνω όλες τις παθογένειες του Καΐρου με τις δυσκολίες του κλίματος, την χαοτική κίνηση στους δρόμους, την πονηρή προσέγγιση των εμπόρων και επαγγελματιών σε ταξί και τουριστικά προϊόντα κ.ά., αλλά μετά την αναχώρηση μου θα κρατήσω κυρίως (γιατί κάθε τόσο θα υπενθυμίζω σε άλλους ενδιαφερόμενους γνωστούς μου τα προβλήματα) την μοναδική εμπειρία της επίσκεψης σε έναν τόπο που δεν μοιάζει με κανέναν άλλον και τα ανθρωπογενή μνημεία που τον εμπλουτίζουν..
Γνώση και Πληροφόρηση
Υπάρχει μεγάλη ανάγκη να μάθουμε εμείς οι ίδιοι την ιστορία με τις επιρροές άλλων λαών που αυτή μας αποκαλύπτει, τα μνημεία της φύσης που κρύβει το νησί μας, καθώς και τις ανθρώπινες κατασκευές του παρελθόντος και τις λαϊκές παραδόσεις που έχουν ατονήσει στον χρόνο. Και πρέπει να γνωρίσουμε τα στοιχεία που μας κάνουν ιδιαίτερους και να τα εκτιμήσουμε πρώτοι εμείς, γιατί αν δεν τα συνειδητοποιήσουμε πρώτοι εμείς, δεν θα μπορέσουμε να τα προσφέρουμε σε άλλους και να τους πείσουμε για κάτι που δεν έχουμε πειστεί εμείς.
Τα έχω ξαναγράψει, ό,τι και να προσφέρει ένας τόπος είναι σαν να μην υπάρχει αν οι επισκέπτες δεν μπορούν να τα βρούν για να τα δουν. Δεν υπάρχει συγκεντρωτική καταγραφή των μνημείων και αξιοθέατων του τόπου μας ώστε να τα γνωρίζουμε και να αναγνωρίθζουμε την σημασία τους. Για παράδειγμα τα «Κυκλώπεια» της Κράνης στη Ράχη Ραζάτων τα έχουμε ξεχάσει κι εμείς οι ίδιοι, ένα μνημείο που αποτελεί απολύτως σημαντικό ιστορικό στοιχείο και επιβλητικό εύρημα (πλέον και για τον επισκέπτη αφού πρέπει να το ανακαλύψει!) και εντυπωσίαζε όλους τους περιηγητές σε προηγούμενους αιώνες, εδώ και χρόνια κείτεται λησμονησμένο και παραδομένο σε άγρια βλάστηση κρυμμένο ανάμεσα στα πουρνάρια..
Μνημεία και Αξιοθέατα
Πολλά μουσεία λείπουν από το πλούσιο σε ιστορία νησί μας, το αρχαιολογικό φτιάχνεται, αλλά το λαογραφικό ασφυκτιά στον χώρο που βρίσκεται και με προβλήματα που απειλούν την λειτουργία του. Το φυσικής ιστορίας σχεδόν δεν έχει απομείνει στη μνήμη μας πλέον και το ναυτικό δεν έχει υπάρξει ακόμη. Ευτυχώς υπάρχουν κάποια θεματικά μικρότερα αλλά σημαντικότατα στην περιφέρεια δηλαδή τοπικά σε διάφορα χωριά. Νέοι χώροι τέχνης εννοούμε κυρίως σύγχρονης τέχνης – εικαστικών, αναμένονται με προσμονή, ενώ η μουσική παράδοση έχει ατονήσει και ακροβατεί στην μετριότητα τουλάχιστον σε σχέση με το παρελθόν (τολμώ να πω, δεν είμαι ο καταλληλότερος να κρίνω παρά μόνο ως απλός πολίτης).
Αλλά άλλες πιο ταπεινές κατασκευές με ιστορική σημασία, ένας ανεμόμυλος, ένας νερόμυλος, ένα αλώνι και μια στέρνα, ένα ελαιοτριβείο και άλλα πολλά, είναι παραδείγματα αγροτικών αλλά εμβληματικών κατασκευών για την ανθρώπινη ιστορία και ιδιαίτερα της Μεσογείου, κατασκευών που στήριξαν την ατομική επιβίωση και την κοινωνική ανάπτυξη. Ακόμη και αυτά τα παλαιά κτίρια που διατηρούνται δεν αποτελούν σχεδόν ποτέ επισκέψιμα σημεία, ενώ ολόκληροι παραδοσιακοί οικισμοί και διατηρητέα κτίρια και μνημεία παραμένουν ορισμοί στα χαρτιά και μας διαφεύγουν στην καθημερινότητα μας καθώς έχουν καταντήσει κενό γράμμα και στοιχεία ενός παρελθόντος, ασύνδετα μεταξύ τους.
Εγώ θα ήθελα να μπορώ να επισκεφθώ τέτοια παλιά τοπόσημα ανθρώπινης επιβίωσης, της επιβίωσης των προγόνων μας και μνημείων προόδου της ανθρώπινης κοινωνίας μας σε ένα συνεκτικό σύνολο που βγάζει νόημα. Είμαι σίγουρος ότι πολλοί από τους επισκέπτες μας θα χαιρόντουσαν να τα επισκεφθούν, όπως κι εμείς νιώθουμε σχεδόν τυχεροί(!) όταν βρισκόμαστε σε έναν αυθεντικό χώρο που έχει αναβιώσει όπως ένα παλιό σπίτι, ένα μοναστήρι ή πιο συγκεκριμένο παράδειγμα το μουσείο υδροκίνησης στη Δημητσάνα που αποτελεί ολοκληρωμένο σύνολο διαφορετικών παραγωγικών κατασκευών σε ένα συγκροτημένο ιστορικό πλαίσιο.
Χαρακτήρας και ιδιαιτερότητα
Πρέπει να επιλέξουμε ως προορισμός, να έχουμε έναν χαρακτήρα, να αναδείξουμε την ιδιαιτερότητα του τόπου μας, και την μοναδικότητα σε όσες πτυχές της τοπικής μας ιστορίας έχουν αποτυπωθεί τέτοια στοιχεία.
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι δεν είναι μόνο τα υλικά στοιχεία που πρέπει να είναι προσβάσιμα αλλά να παραμένει ζωντανή και η άυλη κληρονομιά, που αποτελείται από την τοπική γαστρονομία, τις γιορτές-τραγούδια-χορούς, παραδοσιακές ασχολίες όπως ο τρύγος της αμπέλου, ο τρύγος της ελιάς, του μελιού, η κατασκευή αγγείων και άλλων αντικειμένων (για παράδειγμα η «τσερέπα») και τόσα άλλα που κάποτε κατασκευάζονταν για να καλύψουν τις ανάγκες μιας οικογένειας.. Εδώ να πούμε ότι στα τοπικά πανηγύρια, αναγνωρίζοντας βέβαια τις δυσκολίες που υπάρχουν και γίνονται όλο και εντονότερες, έχουμε όλοι βαρεθεί να δοκιμάζουμε σουβλάκια.. που είναι τα παραδοσιακά εδέσματα που δεν ήταν απαραίτητα ακριβά και εξεζητημένα αλλά ταπεινά και κυρίως αυθεντικά! Γίδα βραστή ήταν κάποτε το κύριο πιάτο αλλά και τα όσπρια ή ακόμη καλύτερα τα ντόπια «Πολυσπόρια» (που έχουν συνδέσεις με αρχαίες καταβολές) και ριγανάδα, εδέσματα που έχουν σημασία και ιδαιτερότητα για μας αλλά και για επισκέπτες που την αναζητούν!
Νέα δημιουργία
Εκτός από τα στοιχεία της παράδοσης, χρειάζονται νέοι χώροι τέχνης, υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής, ένας νέος άνεμος από δημιουργία με ενέργεια και αισιοδοξία που θα γεμίσει τα κενά στην ύπαρξη μας και θα προσελκύσει την προσοχή ανθρώπων που ζουν σε άλλα μέρη.
Το περιβάλλον και ο άνθρωπος, το τοπίο, η ιστορία και ο πολιτισμός αποτελούν ένα πλέγμα ζωντανό, έναν οργανισμό που απαιτεί ανατροφοδότηση για να διατηρείται ζωντανός. Τι κάνουμε όλοι μαζί συλλογικά για να κρατάμε ζωντανή τη μνήμη αλλά και τη νέα δημιουργία? Όχι μόνο χωρίς παρελθόν, αλλά πρέπει να καταλάβουμε ότι και χωρίς παρόν δεν υπάρχει μέλλον. Δεν πρέπει να προσκολληθούμε στο παρελθόν αλλά να μην σταματήσουμε να παράγουμε πολιτισμό, οι νέες ιδέες είναι τα παιδιά του πολιτισμού ή αλλιώς η νέα γενιά που χωρίς αυτή ένας τόπος αργοπεθαίνει..
Φιλοξενία και Αυθεντικότητα
Οι ξένοι επισκέπτες πέρα από το τοπίο («θάλασσα-ήλιος» όπως επικρατήσει να περιγράφεται συνοπτικά μόνο), την ιστορία («αρχαία» με την ίδια λογική) και το φαγητό, αναζητούν την ξεκούραση και την αναψυχή, δυο διαφορετικές κατηγορίες όπως τις ξεχωρίζω εγώ, αλλά με κοινό παρονομαστή:
α) αυτοί που αναζητούν την Γαλήνη: κάποιοι θέλουν απλά να αποδράσουν από τους γρήγορους ρυθμούς της ζωής τους κυρίως σε αστικά κέντρα, να αποσυρθούν για μερικές βδομάδες σε έναν όμορφο και γαλήνιο τόπο ώστε να ξεκουραστούν καθαρίζοντας το μυαλό τους από διάφορες έγνοιες, είναι ο τυπικός τουρισμός κάποιων σχετικά απομακρυσμένων και ήσυχων νησιών όπως η Ιθάκη ή η Αστυπάλαια.
β) αυτοί που αναζητούν την Περιπέτεια: κάποιοι άλλοι θέλουν να αποδράσουν από την βαρετή καθημερινότητα τους, αλλά αντί να χαλαρώσουν θέλουν να εξερευνήσουν και να κάνουν δραστηριότητες που είτε λόγω κλίματος είτε λόγω του τρόπου ζωής της κοινωνίας όπου ζουν, δεν έχουν την ευκαιρία.
Για όλους αυτούς η Ελλάδα και κατ’ επέκταση και ειδικά τα νησιά μας, αποτελούν ιδανικό προορισμό, καθώς συνδυάζουμε σχεδόν όλα τα στοιχεία που αναζητά κάποιος στις διακοπές του, και ακόμη καλύτερα τις διαφορετικές επιμέρους αναζητήσεις μέσα σε μια οικογένεια ή ομάδα ανθρώπων. Άλλοι της παρέας μπορούν να ξεκουραστούν σε μια ήσυχη παραλία με ένα βιβλίο και άλλοι να παίξουν με θαλάσσια σπορ, κάποιοι να επισκεφθούν ένα μουσείο ενώ άλλοι να κάνουν πεζοπορία ή ποδηλασία στο βουνό, κάποιοι να περιηγηθούν σε όμορφα απομακρυσμένα χωριά και κάποιοι άλλοι να γλεντήσουν σε μια ταβέρνα ή να χορέψουν σε πανηγύρι.. όλοι σε συνθήκες ασφάλειας και γενικά υψηλού επιπέδου υπηρεσιών από το κατάλυμα έως τη μετακίνηση και την εστίαση.
Ο κοινός παρονομαστής είναι το γινόμενο φιλοξενίας και αυθεντικότητας. Ό,τι και να διαθέτεις από υποδομές, ξενοδοχεία, εστιατόρια κτλ., αν δεν προσφέρεις φιλοξενία η οποία είναι και ο πυρήνας του τουρισμού, δεν προσφέρεις έναν τουριστικό προορισμό. Από την άλλη όμως καλείσαι να ισορροπήσεις την αυθεντικότητα του τόπου και τρόπου ζωής σου, η οποία θα υποστεί κάποια αλλοίωση είτε με τον χρόνο και τις ξενόφερτες επιρροές, είτε με την επιβολή παγκόσμιων ή έστω διεθνών προτύπων και απαιτήσεων. Εδώ εννοούμε ότι η Ελλάδα έχει τη θέση που έχει στις προτιμήσεις των επισκεπτών, όχι επειδή ταυτίζεται με τις πισίνες, αλλά μάλλον επειδή αποτελούσε τόπο άσπιλο, λιτό, όμορφο και αυθεντικό.
Και εδώ πρέπει να κάνουμε τις επιλογές μας,
Θέλουμε να ζούμε σαν να είμαστε ένα τεράστιο θεματικό πάρκο που ανοίγει για την καλοκαιρινή περίοδο και υποδέχεται τουρίστες-πελάτες, ή θέλουμε να επωφελούμαστε από μια ακόμη οικονομική δραστηριότητα ελεγχόμενα?
Θέλουμε να ταυτιστούμε με το μοντέλο και τις απαιτήσεις του διεθνούς τουρισμού ή θέλουμε να ξεχωρίζουμε και να κάνουμε τους επισκέπτες κοινωνούς στον τόπο και τρόπο ζωής μας?
Τηλέμαχος Μπεριάτος
Μη ειδικός του Τουρισμού
Οκτώβριος 2025
