Δεν είναι τα βουνά, ούτε οι ακτογραμμές, ούτε το φως που καθιστούν την Ελλάδα ωραιότερη· είναι η αδυναμία αυτών των μορφών να μετατραπούν πλήρως σε εικόνα. Το ελληνικό τοπίο δεν είναι όμορφο επειδή αναπαρίσταται ωραία, αλλά επειδή αντιστέκεται στην αναπαράσταση. Είναι από τους ελάχιστους τόπους στον πλανήτη όπου η φύση δεν έχει καταρρεύσει σε αξιοθέατο. Δεν προσφέρεται – αντιπροτείνεται. Δεν συγκινεί μέσω της αρμονίας, αλλά μέσω της υπερβολής της. Το ελληνικό τοπίο είναι ωραίο γιατί παραμένει απειλητικό.
Στην Ελλάδα η φύση δεν είναι απολύτως γαλήνια, ούτε πλήρως φιλόξενη – είναι γεμάτη ασυνέχειες, εκρήξεις, σιωπές, ρωγμές. Τα ελληνικά βουνά δεν αναπαύουν κι όμως επιβάλλονται. Η θάλασσα δεν ξεκουράζει όμως ταράζει. Το φως δεν απαλύνει παρά διαπερνά. Εδώ, κάθε μορφή φαίνεται να φέρει εντός της την αρχή ενός κόσμου – και ταυτόχρονα την πιθανότητα να τον διαλύσει. Η πέτρα εδώ δεν είναι μόνο γεωλογική, είναι παρούσα, σχεδόν προσωποποιημένη. Το φως δεν είναι απλώς φυσικό φαινόμενο, είναι θεολογικό βάρος. Ο ουρανός δεν προσκαλεί – καλεί σε μετάνοια. Δεν πρόκειται για ρομαντισμό, πρόκειται για μια οντολογική σχέση με το τοπίο που έχει διασωθεί. Η Ελλάδα δεν παράγει θέα – διατηρεί θέση.
Εδώ, το βλέμμα δεν σαρώνει τον ορίζοντα – καθηλώνεται από αυτόν. Δεν κυριαρχεί στον χώρο – συμπαρασύρεται μέσα του. Δεν υπάρχει απόσταση ανάμεσα στον άνθρωπο και το βουνό, τη θάλασσα, τη σιωπή του τοπίου και η απόσταση αυτή είναι ήδη σχέση. Το ελληνικό τοπίο είναι ωραίο γιατί δεν είναι εντελώς κατοικήσιμο. Είναι ωραίο γιατί δεν εκπολιτίζεται ολοκληρωτικά, γιατί διατηρεί μια αδιάθετη αγριότητα που δεν προσφέρεται σε ερμηνεία. Είναι ωραίο γιατί είναι ακόμη μορφή – και όχι εφαρμογή.
Σε αντίθεση με τις δυτικές υπερδομές τοπίου –τα πάρκα, τα οργανωμένα θεάματα, τα υπάκουα δέντρα, τα ελεγχόμενα νερά–, στην Ελλάδα το φυσικό παραμένει αντι-εργαλειακό. Δεν μπορείς να κάνεις το φως δικό σου, ούτε να χαρτογραφήσεις τους ήχους του απογεύματος. Δεν μπορείς να ρυθμίσεις τη θάλασσα, ούτε να υπαγορεύσεις στον βράχο το σχήμα του. Εδώ, η φύση δεν μεταφράζεται. Και αυτό είναι μορφή αντίστασης.
Αυτός ο τόπος είναι ωραίος, όχι γιατί είναι ανώτερος – αλλά γιατί παραμένει απροσπέλαστος. Και ακριβώς γι’ αυτό γίνεται χώρος ύπαρξης: επειδή δεν προσφέρεται, σε καλεί. Επειδή δεν ενσωματώνεται, σε τοποθετεί. Επειδή δεν γίνεται σκηνικό, επιμένει να είναι σκηνή. Σκηνή αποκάλυψης, συγκίνησης, συντριβής. Δεν σε καθρεφτίζει – σε ξεπερνά.
Και ύστερα – μέσα σ’ αυτή τη γεωμετρία του απείθαρχου – εμφανίζεται ο άνθρωπος. Όχι ο καταναλωτής του τοπίου, αλλά ο φορέας του βάρους του. Ο παλιός άνθρωπος, που κοιτάζει τον ορίζοντα όχι για να φανταστεί, αλλά για να θυμηθεί. Ο γεωργός, ο ναυτικός, η γιαγιά με το μαύρο τσεμπέρι στην αυλή με τις ασβεστωμένες πέτρες – όχι πρόσωπα τουριστικά, αλλά παραμένοντες. Στο ελληνικό τοπίο, ο άνθρωπος δεν κυριαρχεί – υφίσταται. Είναι τμήμα του τοπίου, όχι χρήστης του. Γι’ αυτό και όταν πεθαίνει, επιστρέφει – όχι στη γη γενικώς, αλλά σε έναν συγκεκριμένο τόπο, με συγκεκριμένο φως, συγκεκριμένο θυμάρι, συγκεκριμένο άνεμο.
Η Ελλάδα είναι ωραία γιατί εδώ η μορφή προηγείται της λειτουργίας. Το βουνό δεν χρειάζεται να σε πάει κάπου. Υπάρχει για να φαίνεται και για να σε αναγκάζει να σταθείς. Η πέτρα δεν χρειάζεται να χτιστεί. Υπάρχει για να μαρτυρεί ότι προϋπήρξε. Το φως δεν είναι φιλικό. Υπάρχει για να σε ξεγυμνώνει. Και η θάλασσα – η θάλασσα δεν είναι διάδρομος, είναι εμπόδιο. Είναι εκεί για να θυμίζει πως κάθε πέρασμα έχει τίμημα.
Δεν ζούμε σε ωραιότερο τόπο επειδή είναι πιο πράσινος ή πιο καθαρός. Ζούμε σε ωραιότερο τόπο γιατί εδώ το φυσικό δεν έχει πάψει να είναι μεταφυσικό. Γιατί εδώ, το τοπίο ακόμη αντιστέκεται στον εξευγενισμό του. Εδώ, ο κόσμος δεν έχει ακόμη αφαιρεθεί από το βλέμμα· δεν έχει μετατραπεί πλήρως σε προϊόν. Εδώ, το βλέμμα ακόμη δειλιάζει μπροστά στη δύναμη της παρουσίας.
Και αυτό, σε έναν κόσμο όπου η φύση έχει εκπορνευτεί, όπου κάθε τοπίο έχει μετατραπεί σε χαλί για το εγώ, όπου δεν υπάρχει πια άγνωστο, αυτό είναι η τελευταία μορφή του Ωραίου.
