βάγια των βαγιών τρώνε ψάρι και κολιό και την άλλη Κυριακή, τρώνε το ψητό αρνί»
Η Κυριακή των Βαΐων ή Κυριακή Βαϊοφόρος, είναι η εορτή της ανάμνησης της θριαμβευτικής εισόδου του Ιησού στα Ιεροσόλυμα. Σύμφωνα με τους Ευαγγελιστές (Μτ 21, 1-9), (Μκ 11, 1-11), (Λκ 19, 28-38), (Ιω 12, 12-19) αναφέρεται ότι φθάνοντας στα Ιεροσόλυμα, κοντά στο όρος των Ελαιών, ο Ιησούς ζήτησε από τους μαθητές να του φέρουν ένα θηλυκό γαϊδούρι μαζί με το πουλάρι του. Αυτά έγιναν για να εκπληρωθεί εκείνο που είχε πει ο Θεός με τα λόγια του προφήτη: «είπατε τη θυγατρί Σιών, ιδού ο βασιλεύς σου έρχεται σοί πραυς και επιβεβηκώς επί όνον και πώλον υιόνυποζυγίου». Πολλοί από το πλήθος έστρωναν τα ρούχα τους στο δρόμο, ενώ άλλοι έκοβαν και έστρωναν κλαδιά από τα δέντρα. Καθώς βάδιζαν στα Ιεροσόλυμα φώναζαν: «ωσαννά τω υιώ Δαυΐδ· ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματιΚυρίου· ωσαννά εν τοις υψίστοις»
Εικόνα 1: βάγια στολισμένα από γυναίκες από τον ιερό ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Πόρου. Απρίλιος 2024,
Ημέρα εορταστική είναι αυτή η Κυριακή και η εθιμική φυσιογνωμία της έχει στοιχεία φυσιολατρίας. Ίσως μάλιστα να μπορεί καταχρηστικά να θεωρηθεί διαβατήρια ημέρα επειδή εισάγει στην Μεγάλη Εβδομάδα. Όλοι οι ναοί στολίζονται με βάγια. Μετά το πέρας της θείας λειτουργίας, ο ιερέας μοιράζει σε κάθε πιστό τα βάγια.Στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας, για τα βάγια, χρησιμοποιούνται διάφορα είδη φυτών, με πιο συνηθισμένα τη δάφνη (Laurus nobilis), τη μυρτιά (Μyrtuscommunis) αλλά και τον φοίνικα ( παλαιότερα χρησιμοποιούνταν όπως πιστεύεται ότι ήταν και τα βάγια που χρησιμοποιήσαν οι Ισραηλίτες, χουρμαδιές του είδος Phoenix dactylifera).
Στη Κεφαλονιά, τα βάγια ήταν έργο τέχνης, φυλαχτό και αγίασμα, ενώ έχουν και τελετουργικό ρόλο. Ο στολισμός και η σύνθεση τους αποτελούσε σημαντική ενασχόληση για κάθε ενορία που ήθελε να έχει όσο πιο πλούσιο και εντυπωσιακότερο μπουκέτο. Το έργο αναλάμβαναν γυναίκες με πολύ μεράκι, μια διαδικασία που διαρκούσε από το Σάββατο το μεσημέρι, μέχρι και αργά το απόγευμα Δεν ήταν απλή η ανάθεση του ποιος θα φτιάξει τα βάγια. Υπήρχαν “τεχνίτριες” που δημιουργούσαν αριστουργήματα. Κάποιες συναγωνίζονταν και μεταξύ τους για το ποια θα φτιάξει τα πιο περίτεχνα βάγια, τους ωραιότερους σταυρούς. Οι τεχνίτριες, είχαν μαθήτριες και το έργο ήταν δύσκολο. Γιατί δεν περιορίζονταν στα Βάγια αλλά και στους σταυρούς που κοσμούσαν τους πολυελαίους, τα εικονίσματα και ενίοτε και το τέμπλο και έμεναν κρεμασμένα εκεί, μέχρι και την Ανάληψη.
Εικόνα 2: βάγια από τον ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου Φραγκάτων, Απρίλιος 2023.
Παλαιότερα στη Κεφαλονιά τα βάγια τα έστελνε ο παπάς στο σπίτι των ενοριτών πάνω σε ένα ασημένιο δίσκο όπως αναφέρει ο κ. Γεράσιμος Σ. Γαλανός. Τα βάγια, αποτελούν τον νέο καρπό του δέντρου, αλλά πλέον έχουν καθιερωθεί ως ένα αγιασμένο μπουκέτο με δεντρολίβανο σε άλλες περιπτώσεις δάφνη ή ελιά μαζί με βάγια και άνθη. Τα άνθη είναι του αγρού συνήθως και στη Κεφαλονιά μπορεί να είναι ζουμπούλια, πιο σπάνια κίτρινα άνθη και γαρίφαλα. Από τα βάγια, συνήθως από φοίνικα που πλέον υπάρχει σε πολλές περιοχές του νησιού, φτιάχνεται ένας σταυρός και μπαίνει μαζί με το μπουκέτο. Ο σταυρός, μπορεί να είναι απλός ή περίτεχνος, ανάλογα με το δέσιμο και τη τεχνική. Σε κάποιες περιοχές της Κεφαλονιάς μαζί με τα βάγια έμπαινε και μια εικόνα του Χριστού.
Σε άλλες περιοχές της Ελλάδας τα βάγια τα έστελναν οι πιστοί στην εκκλησία ιδιαίτερα οι νεόνυμφοι που τα στόλιζαν με μια λευκή ή γαλάζια κορδέλα και τα έπαιρναν την επόμενη αφού είχαν αγιαστεί μέσα στη λειτουργίας. Έτσι, τα βάγια ασκούσαν την γονιμική τους δύναμη ευλογώντας και προστατεύοντας το νέο ζευγάρι με χαρές και απογόνους.
Το “αγίασμα” αυτό το φυλάνε οι πιστοί στα σπίτια τους στο εικονοστάσι για ευλογία ή πάνω από το κρεββάτι όπως έκαναν οι νεόνυμφοι. Τα βάγια λειτουργούσαν ως μέσο προστασίας από τη βασκανία και το κακό. Αφού είχαν ξεραθεί αρκετές νοικοκυρές τα έκαιγαν μαζί με το θυμιατό στο λιβανιστήρι.Η εξαγνιστική λειτουργία που θεωρούνταν ότι έχουν τα βάγια, έκανε αρκετούς πιστούς να τα αγγίζουν ώστε να παίρνουν ευλογία και δύναμη. Πολλές είναι οι αναφορές για το επονομαζόμενο «βαγιοχτύπημα» στη Στερεά Ελλάδα και τη Πελοπόννησο. Η πράξη αυτή αποτελούσε μια καθαρά ευετηρική και διαβατήρια τελετουργία, βασισμένη στηνπίστη ότι το τελετουργικό άγγιγμα με θαλερό
κλαδί μπορεί να μεταβιβάσει στον άνθρωπο τις
πιστευόμενες ως βασικές και θεμελιώδεις ιδιότητες της φύσης, δηλαδή την υγεία και την ευεξία, την αντοχή και την θαλερότητα. Η ιδέα επίσης για την γονιμοποιητική δύναμή
τους, οπωσδήποτε ενισχυμένη και με την ευλογία τους από τον ιερέα και μάλιστα σε μια κρίσιμη εορτολογική περίσταση, όπως η έναρξη της Μεγάλης Εβδομάδας, βρίσκεται πίσω από το τελετουργικό κρέμασμά τους στα καρποφόρα
δένδρα, με την πεποίθηση ότι θα ενισχυθεί και
θα μεγιστοποιηθεί η καρποφορία τους.
Το σύνηθες έδεσμα της ημέρας είναι το ψάρι είτε σε σκορδαλιά είτε σε πίττα, είτε σκέτο ψητό. Αυτή η παράδοση έχει επικρατήσει στο λαό αλλά και κάποια μοναστήρια από τη βυζαντινή εποχή. Τα αυστηρά τυπικά μόνο ορισμένων μοναστηριών, όπως αυτά που ισχύουν στο Άγιο όρος δεν επιτρέπουν εκείνη τη μέρα τη κατανάλωση ιχθύος, λόγω της νηστείας της μεγάλης τεσσαρακοστής που εξαιρείται μόνο στις μεγάλες εορτές όπως είναι αυτή του Ευαγγελισμού.
Βιβλιογραφία
1. Δημ. Σ. Λουκάτου, Πασχαλινά και της Άνοιξης, εκδόσεις Φιλιππότη, β΄ έκδοση, Αθήνα, 1988.
2. Δημ.Σ.Λουκάτου, Κεφαλονίτικη Λατρεία, Αθήνα, 1946.
3. Γιώργου Β. Σιέττου, έθιμα στις γιορτές, Πειραιάς,1975.
4. Παναγιώτα Νικολαΐδου, Η Κυριακή των Βαΐων και η πορεία προς τη Μεγάλη Εβδομάδα,academia,edu
5. Μ. Γ . ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ, Οι Εορτές του Πάσχα στην Ελληνική Λαϊκή Εθιμοταξία, Αθήνα,2018.
