Οργή για τη τέχνη, σιωπή για τη βία
Όλα τα είχε η χώρα μας, o Παπαδόπουλος έλειπε. Οεκπρόσωπος του Κοινοβουλίου εισέβαλε σαν ταύρος σε υαλοπωλείο στην Εθνική Πινακοθήκη επικαλούμενος την προσβολή των θρησκευτικών του πεποιθήσεων. Ξεκρέμασε με βία, πέταξε στο πάτωμα και βανδάλισε έργα τέχνης με απροκάλυπτο θράσος και θυμό.Αποτελεί μια πολιτιστική ιεροσυλία. Οι Altemeyer & Hunsberger αναφέρουν ότι τα άτομα με μεγεθυμένηαυταρχική υποταγή και απλοϊκή σκέψη τείνουν να θεωρούν εχθρό ότι αμφισβητεί την κοσμοθεωρία τους.
Ίσως να ήταν ανεκτή μια συμβολική ενέργεια όπως η κάλυψη των έργων με μαύρο πανί. Μετά θα ήταν χρήσιμο να προκληθεί μια συζήτηση σε ένα πανεπιστήμιο προσκαλώντας τον καλλιτέχνη και τους εξοργισμένους διαφωνούντες. Η τέχνη τότε θα εκπλήρωνε το σκοπό της. Στη Δημοκρατία η απάντηση σε μια εικόνα που ενοχλεί είναι ο αντίλογος . Αυτό προάγει τον πολιτισμό. Η απάντηση σε ένα έργο τέχνης που προσβάλλει είναι ο διάλογος, η κριτική. Η περιχαράκωση στη μία και μοναδική άποψη φανατίζει και διαιρεί.
Η βίαιη ενέργεια είναι δείγμα απουσίας αμφισβήτησης, έλλειμμα επεξεργασίας των συνεπειών και παράλληλα φανατισμού. Μοιάζει σαν μια ενέργεια για κατανάλωση, απευθυνόμενη σε άκριτους καταναλωτές, όπως αυτοί οι οποίοι αρπάζουν από το ράφι το προϊόν χωρίς να διαβάσουν την ετικέτα. Εμβαθύνοντας και αναλύοντας την ενέργεια είναι μια από τις οικίες συμπεριφορές της εξουσίας της πειθαρχίας σε μια ιδεολογία σε μια άποψη. Σκοπό έχουν την επιβολή αυτής χωρίς περιθώριο αμφισβήτησης. Είναι παρόμοια συμπεριφορά που παρατηρείται σε αναμορφωτήρια, φυλακές, στρατόπεδα, ψυχιατρεία και όχι σπάνια σε εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Αυτή η ιδεολογική πειθαρχία που εξασφαλίζεται με τη βία παράγει πρόσωπα με θυμό , ακίνητα, με βλέμμα στο κενό, στερεοτυπικές κινήσεις και μια προσωπικότητα αδιαπέραστη από εξωτερικά ερεθίσματα. Το σκεπτικό του δράστη περιορίζεται στο δίπολο καλό-κακό, θείο –σατανικό. Χαρακτηρίζοντας κάτι σατανικό δικαιολογείται εύκολα οποιαδήποτε αντίδραση.
Υπάρχουν βέβαια κι αυτοί οι οποίοι εκτός από την πολιτική σκοπιμότητα, υιοθετούν την παρανοϊκή άποψη ότι έχουν ιερή αποστολή να καθαρίσουν τον κόσμο, να προστατέψουν την πίστη ή την ιδεολογία τους. Σε αυτούς παρατηρούμε τότε παραληρητικές εκφράσεις, και ιδεοψυχαναγκαστικά χαρακτηριστικά. Αυτός που στρέφεται με βία ενάντια στην τέχνη το κάνει από αδυναμία. Η τέχνη τον απειλεί όχι επειδή είναι από μόνη της βέβηλη αλλά επειδή είναι ελεύθερη. Η ελευθερία της δημιουργίας, η αμφισημία του έργου, η πρόκληση της σκέψης αποδομούν το εσωτερικό οικοδόμημα στηριζόμενο σε απόλυτες βεβαιότητες. Η Πίστη οφείλει να είναι μια εσωτερική θάλασσα γαληνεμένη, γιατί υπάρχει η βεβαιότητα της αλήθειας και όχι να φουρτουνιάζει και να σηκώνει καταστροφικό τσουνάμιαπό έναν πίνακα.
Οι χρήστες του διαδικτύου έσπευσαν να ηρωοποιήσουντον δράστη. Τα κανάλια και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναφερόταν στο όνομα του με κρυφό θαυμασμό ενώ στον καλλιτέχνη με αναθέματα. Δεν ασχολήθηκαν με το έργο του, τις προθέσεις του, το περιεχόμενο της τέχνης του. Τηλεπαρουσιαστές μάλιστα,ως μη όφειλαν, προτάσσοντας το δάκτυλο εξομολογούνταν ότι ούτε το όνομα δεν θέλουν να προφέρουν με φόβο μη λερωθεί η ψυχή τους. Βλέπουμε λοιπόν πως η βαρβαρότητα απλώνεται σαν επιδημία. Παράλληλα η αναπαραγωγή μιας τέτοιας βίαιης ενέργειας έγινε από μερικά μέσα με μια οπτική προτύπου. Είναι βέβαιο ότι παρόμοιες ενέργειες παρωθούν τον μιμητισμό ιδιαιτέρως ότανπαρουσιάζονται σαν εντυπωσιακές, ηρωικές ή δικαιολογημένες πράξεις. Όταν ένας βουλευτής με θεσμικό κύρος ενεργεί παράνομα εντός δημόσιου χώρου, πλήττει τη θεσμική ισορροπία και παρασύρει σε ανομία υπό τον μανδύα της «υπεράσπισης αξιών».
Είναι απαραίτητο να υπενθυμίσουμε ότι το άρθρο 14 του Συντάγματος κατοχυρώνει την ελευθερία της έκφρασης και της τέχνης. Σε νομολογία του ο Άρειος Πάγος αναφέρει ότι η καλλιτεχνική δημιουργία προστατεύεται ανεξαρτήτως του περιεχομένου της, ακόμη κι όταν προκαλεί, σοκάρει ή ενοχλεί.
Η τέχνη προσφέρει χαρά αλλά και σύγχυση, αμφισβήτηση, μπορεί να προκαλέσει πόνο αλλά μπορείνα χαλυβδώσει και την Πίστη. Υπάρχει η αντίληψη ότι η τέχνη πρέπει να είναι ευχάριστη σε τέτοιο βαθμό που νααγγίζει τα όρια της κοινοτοπίας. Να είναι δηλαδή η τέχνη του Wow. Στο συμβάν αυτό που έλαβε τεράστιαδημοσιότητα παρατηρήσαμε ότι ενώ ο καλλιτέχνης δεν επεδίωξε τη διαφήμιση, το όνομα του δράστη έγινε γνωστό σε όλους. Αυτή είναι η διαφορά καλλιτέχνη και καιροσκόπου. Ο σπουδαίος κοινωνιολόγος Αντόρνοτονίζει ότι η τέχνη είναι ανοίκεια για τον κόσμο.Εκφράζει ένα αντίθετο αφήγημα που εναντιώνεται στην κυρίαρχη αντίληψη. Είναι αυτό που επιτρέπει να μπει στη ζωή μας το Άλλο. Δεν το φοβάται. Ο Erich From στο βιβλίο του Ο Φόβος Μπροστά στην Ελευθερία μελέτησε την ανάγκη του ανθρώπου για σταθερότητα και καθοδήγηση σαν μια προσπάθεια δραπέτευσης από την ελευθερία που έχει ευθύνες, σύγκρουση και ψυχικό πόνο. Οδηγείται συχνά σε αυταρχικές ταυτίσεις και καταστροφική συμπεριφορά προς ότι δεν έχει θέση στο δικό του αφήγημα. Δεν τον τρομάζει η τέχνη. Τρομάζει ό,τι δεν καταλαβαίνει.
Ανεξάρτητα από την ποιότητα των έργων που είναι αρμοδιότητα των κριτικών, ήταν μια ευκαιρία να μιλήσουμε για τέχνη, που χάθηκε. Επικράτησαν η φίμωση, η βαρβαρότητα και ο φανατισμός. Η πράξη του βουλευτή δεν είναι ανδρεία. Είναι ένας τεράστιος φόβος ενδεδυμένος την ευλάβεια. Η τέχνη δεν είναι ένοχη. Πρέπει να μείνει ελεύθερη.
Ιωάννης Κοσμάτος
29/5/2025
