Ο Λυκαβηττός, πέρα από ιστορικός λόφος, είναι και το καθημερινό σκηνικό της προσωπικής επικράτειας του Πρωθυπουργού, αφού ο λόφος απλώνεται κυριολεκτικά κάτω από τα παράθυρα της οικίας Μητσοτάκη, με τρόπο που η «ανάπλαση» που χρηματοδοτεί η Airbnb μετατρέπεται όχι μόνο σε επένδυση της πλατφόρμας στον τουριστικό της μύθο, αλλά και σε αισθητικό προσαρμοστή του ιδιωτικού ορίζοντα του ίδιου του κυβερνήτη.
Έτσι, η αποδοχή της χορηγίας από τον Δήμο Αθηναίων μοιάζει σαν μια διπλή χειρονομία υποτέλειας: από τη μία, η πόλη σκύβει μπροστά στον παγκόσμιο κολοσσό της βραχυχρόνιας μίσθωσης, από την άλλη, διακοσμεί με δημόσιο χρήμα και ξένο κεφάλαιο το οικείο βλέμμα του Πρωθυπουργού, που θα αγναντεύει πλέον έναν Λυκαβηττό «ευπρεπισμένο» όχι για τους κατοίκους, αλλά για την πανοπτική του θέα.
Είναι η εικόνα μιας πόλης που αντί να αντιστέκεται, επιμελείται το τοπίο στο οποίο δεσπόζει η εξουσία.
Η απόφαση του Δήμου Αθηναίων να αποδεχθεί τη χρηματοδότηση της Airbnb για την «ανάπλαση» του ιστορικού λόφου δεν είναι απλώς μια ακόμη χορηγική σύμβαση.
Είναι η εικονογράφηση μιας βαθιάς πολιτικής ήττας: της αδυναμίας –και απροθυμίας– της πόλης να υπερασπιστεί τον εαυτό της απέναντι σε εκείνους ακριβώς τους μηχανισμούς που την αποσυναρμολογούν. Μια πλατφόρμα βραχυχρόνιας μίσθωσης, που έχει τεκμηριωμένα συμβάλει στην εκτίναξη των τιμών κατοικίας, στη μείωση της διαθεσιμότητας μακροχρόνιων ενοικίων και στην επιτάχυνση της εκτόπισης πληθυσμών από τα κέντρα των πόλεων, εμφανίζεται σήμερα ως «ευεργέτης» της αθηναϊκής κορυφής — και ο Δήμος, αντί να ρυθμίζει, αποδέχεται με ευγνωμοσύνη την κίνηση, σαν να πρόκειται για φυσικό φαινόμενο και όχι για το αποτέλεσμα μιας πολιτικής παραίτησης.
Η Airbnb δεν είναι μια «αθώα» υποδομή διαμοιρασμού, αλλά ένας παγκόσμιος μηχανισμός απόσπασης γαιοπροσόδου, που μετατρέπει την κατοικία από κοινωνικό δικαίωμα σε χρηματιστηριακό παράγωγο.
Οι μελέτες που έχουν γίνει σε πλήθος πόλεων δείχνουν μια σταθερή τάση: αύξηση τιμών ενοικίου και πώλησης, ανακατεύθυνση κατοικιών προς τη βραχυχρόνια μίσθωση, μετατόπιση πόρων σε επενδυτές και εταιρικούς οικοδεσπότες.
Η λεγόμενη «sharing economy» λειτουργεί ως επιταχυντής της λογικής του rent gap: η απόσταση μεταξύ της πραγματικής και της δυνητικής πρόσοδου γίνεται κίνητρο βίαιης αναδιάρθρωσης γειτονιών, εκδίωξης κατοίκων, ανασήμανσης περιοχών σε τουριστικά θεματικά πάρκα.
Στην περίπτωση της Αθήνας, η Airbnb δεν «αγαπά» τον Λυκαβηττό. Τον χρειάζεται ως σκηνικό, ως φόντο στις φωτογραφίες του επισκέπτη, ως συμβολικό κεφάλαιο που μεταφράζεται σε ευρώ ανά διανυκτέρευση στα ακίνητα που τροφοδοτούν την πλατφόρμα.
Η χρηματοδότηση της ανάπλασής του είναι επένδυση στο προϊόν της, όχι δωρεά στην πόλη.
Όταν ο Δήμος συνάπτει συνεργασία με αυτόν τον μηχανισμό, δεν πρόκειται για σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού, αλλά για μια μορφή πολιτικής ομηρίας.
Με το ένα χέρι, η πόλη διακηρύσσει ότι αποκτά αρμοδιότητες ελέγχου της ανεξέλεγκτης πλατφορμικής δραστηριότητας. Με το άλλο χέρι, δέχεται την πλατφόρμα ως χορηγό και συνομιλητή σε έναν από τους ελάχιστους εναπομείναντες κοινόχρηστους λόφους της.
Ο θεσμικός φορέας που θα όφειλε να θέτει όρια και να επιβάλλει κανόνες εμφανίζεται τώρα σαν να τελεί υπό οικονομικό εκβιασμό: «δεν έχουμε πόρους για τον Λυκαβηττό — ας δεχτούμε τα ψίχουλα του κολοσσού». Στην πραγματικότητα, αυτό που αγοράζεται και πωλείται δεν είναι ένα μονοπάτι ή ένας φράχτης, αλλά η ίδια η πολιτική αυτονομία της πόλης, η παραδοχή ότι το δημόσιο δεν μπορεί πια να υπάρξει χωρίς τον ιδιωτικό του χορηγό.
Η θεωρία του δημόσιου χώρου έχει προειδοποιήσει για αυτό το σχήμα: ο Λεφέβρ μιλούσε για το «δικαίωμα στην πόλη» ως δικαίωμα συλλογικού καθορισμού των χρήσεων και των νοημάτων του χώρου. Ο Χάρβεϋ έδειχνε πώς η νεοφιλελεύθερη λογική της «συνεργασίας» οδηγεί σε συστηματική απαλλοτρίωση κοινών πόρων.
Ο δημόσιος χώρος χάνει τη δυνατότητα σύγκρουσης και μετατρέπεται σε επιφάνεια θετικής εμπειρίας, σε «απαλό» σκηνικό κατανάλωσης.
Ο Λυκαβηττός, με αυτή την κίνηση, μεταγράφεται από φυσικό και ιστορικό τόπο σε πολιτισμικό φόντο προς εκμετάλλευση, σε μέρος της «αφήγησης προορισμού» της Airbnb.
Η πόλη, αντί να προασπίζει την υλικότητά του, τον παραδίδει ως αισθητικό περιουσιακό στοιχείο σε μια εταιρεία που δεν έχει κανένα δεσμό με τους ανθρώπους που κατοικούν κάτω από τον λόφο — εκτός από το ότι τους εκτοπίζει.
Και η επίκληση της «βιωσιμότητας» και της «ενίσχυσης της πολιτιστικής κληρονομιάς» δεν είναι παρά ρητορικό κάλυμμα.
Αντί να συζητάμε για αυστηρά όρια στη βραχυχρόνια μίσθωση, για ανώτατο ποσοστό ανά γειτονιά, για ρύθμιση της επαγγελματικής Airbnb, για βαριά φορολόγηση των πολλαπλών ακινήτων και για επιστροφή κατοικιών στη μακροχρόνια μίσθωση, συζητάμε για φράχτες, ράμπες και «βελτιωμένες διαδρομές».
Ενώ άλλες πόλεις, από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Άμστερνταμ, από τη Μάλαγα μέχρι τη Βαρκελώνη, κινούνται προς δραστικό περιορισμό της πλατφορμικής εκτροπής, η Αθήνα διαλέγει τον αντίθετο δρόμο: όχι ρήξη, αλλά συμπόρευση· όχι πολιτική, αλλά χορηγία· όχι υπεράσπιση της πόλης, αλλά σταδιακή μετατροπή της σε σκηνικό για επενδυτές και επισκέπτες.
Το διπλό έγκλημα απέναντι στην πόλη —η αποστέρηση της κατοικίας και η ιδιωτικοποίηση του δημόσιου χώρου— αποκτά τώρα και τρίτη διάσταση: τη συμβολική ευτέλεια του να δέχεται μια κυβέρνηση, της οποίας ο ίδιος ο επικεφαλής αγναντεύει τον Λυκαβηττό από την ιδιωτική του θέα, να παραδίδει αυτόν τον λόφο σε εκείνους που τον μετατρέπουν σε εμπορευματοποιημένο τοπίο.
Η απάντηση σε αυτό δεν μπορεί να είναι μια ήπια διαφωνία, αλλά μια πολιτική ρήξη: αυστηρή ρύθμιση της βραχυχρόνιας μίσθωσης, αποσύνδεση του Δήμου από κάθε εξάρτηση από πλατφόρμες, επαναθεμελίωση της αντίληψης του δημόσιου χώρου ως πεδίου δικαιοσύνης και όχι ως διακοσμητική πρόσοψη της εξουσίας.
Ο Λυκαβηττός δεν είναι ούτε brand ούτε πανοραμικός εξώστης ιδιωτικών θεατών — είναι κοινό αγαθό. Και η αποδοχή αυτής της σύμπραξης από τον Δήμο δεν είναι απλώς λάθος: είναι συναινέση στη σταδιακή διάλυση της πόλης ως πολιτικού σώματος.
