Το μέλλον της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κεφαλονιάς, μοιάζει αβέβαιο. Και αυτό, γιατί ο ιδιαίτερος πολιτιστικός πλούτος του νησιού, η πολυσύνθετη ταυτότητα μας, τα τελευταία τριάντα έτη σβήνει μαζί με τα έθιμα, που σιγά σιγά ξεχνιούνται, τρίζουν, όπως οι λαμαρίνες τουσκουριασμένου πλοίου στη στεριά. Γίνονται από ζωντανή φλόγα, μουσειακό έκθεμα, δηλαδή κάτι που υπήρξε και πλέον, δεν υπάρχει.
Όταν μιλάμε για την πολιτιστική κληρονομιά, εννοούμε το σύνολο των φυσικών αντικειμένων, ή άυλων χαρακτηριστικών μιας κοινωνίας, που έχουν δημιουργηθεί και ριζωθεί από όλες τις προηγούμενες γενιές καιδιατηρούνται στο παρόν, με προοπτική να κληρονομηθούν στους επόμενους. Τα πρότυπα κοινωνικής οργάνωσης και συμπεριφοράς μαζί με όλα τα ιδιοσυγκρασιακά γνωρίσματα και τα στοιχεία, κάνουν μοναδικό τον κάθε τόπο και τους ανθρώπους του. Πάντα αυστηρά προσαρμοσμένα στις αρχές και τις αξίες της εποχής. Πώς φτάσαμε όμως στο τέλος της σκυταλοδρομίας της ιστορίας; Μήπως τώρα ξεκινά η πραγματική αμνησία;
Οι υλικές και πνευματικές ανάγκες του Κεφαλλήνα, ατόμου οξυδερκούς που αρέσκεται να ταξιδεύει νοητικώς πέρα από τα όρια της γραμμικής λογικής, διαπλέκονται μέσα στη καθημερινότητα και συγκροτούν πράξεις, εκφράσεις και επιλογές, ατομικές αλλά και στη κοινωνία συνολικά. Όλες, στενά αλληλοεπιδρώμενες με το περιβάλλον, οικοδομούν ένα αρμονικό κοσμοσύστημα, τον «ευδαίμονα βίο», με συνέχεια την φυσική και συλλογική αρμονία. Μέσα στον πυρήνα του συστήματος, βρίσκεται η αέναη επιθυμία αυτοπραγμάτωσης, η οποία εκπληρώνεται ατομικά αλλά κυρίως κοινωνικά, μέσα από τη δημιουργική αποτύπωση και τις κοινές εμπειρίες που την αλληλοτροφοδοτούν. Αυτή η εγκεφαλική επιθυμία ολοκλήρωσης, σε συνδυασμό με τις ασυνείδητες επιλογές του κεφαλληνιακού ψυχισμού, γεμίζει τη χρωματική παλέτα του πολιτισμού και διαπλάθει μια ανίκητη στο χρόνο πολιτιστική ταυτότητα,που επιβιώνει μέσα από τη συνεχή αναβίωση και δημιουργία: τα έθιμα, τα ήθη, τις τέχνες και τη θρησκεία.
Ο δρόμος της ανάπτυξης για την άυλη πολιτιστική μας κληρονομιά, καλύφθηκε, από τις κατολισθήσεις της πλασματικής προοδευτικότητας και από το φαρμάκι του ξενιτεμού. Όσα δεν κατάφερε να ξεριζώσει η μπότα του ξένου κατακτητή για αιώνες, παρόλο που είχε χωθεί βαθιά στο χώμα, κατάφεραν μέσα στα τελευταία τριάντα έτη, ο τουρισμός και η έντονη μετανάστευση των γηγενών από το νησί. Το τσουνάμι που δημιούργησε ο μεγάλος σεισμός του 1953, εκτονώθηκε σταδιακά σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη του κόσμου. Ιστορίες ανθρώπων της Πυλάρου, της Κράνης, της Παλικής, των Πρόννων, της Σάμης, έγιναν σελίδες μιας άλλης ιστορίας, δεύτερης και τρίτης γενιάς οικονομικών μεταναστών.Ελάχιστες ρανίδες πολιτιστικής ταυτότητας ζουν στη μνήμη και στην καθημερινή συμπεριφορά τους όσο η φυσική τους παρουσία και οι παλιές αξίες υπομένει τον χρόνο. Αργότερα, η τουριστική εξέλιξη με τις οικονομικές απολαβές της, δημιούργησε ένα σύννεφο προοπτικής για βροχή, πότισμα για τον αρχαίο σπόρο του πολιτισμού μας. Όμως τελικά αυτό ήταν μια καταιγίδα που δημιούργησε ένα αποπνικτικό έλος.
Πράγματι, έως και τις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, τα σταλαχτά πηγάδια της παράδοσης μας, ξεδιψούσαν με τις τελευταίες τους σταγόνες, την ανάγκη του Κεφαλλήνα να μεταρσιώνεται ψυχικά και σωματικά, συμμετέχοντας με ιερή ευλάβεια, στα αρχαία έθιμα και τις παραδόσεις. Μελέτες, εκδηλώσεις, αναβιώσεις, ξεπηδούσαν σαν μικρές φλόγες ελπίδας. Όμως, είκοσι χρόνια μετά, το 2024, αυτός ο Κεφαλλήνας, γέρασε, και η μνήμη και η επιθυμία διατήρησης της πολιτιστικής ταυτότητας του νησιού μας, δεν πέρασαν σε νεότερα χέρια, σχεδόν χάθηκαν.
Ότι δεν αναβιώνεται ξεχνιέται και κάπως έτσι σιγά σιγά, ο πνευματικός πλούτος, το έθιμα, τα ήθη, οι ιδιοσυγκρασίες της κεφαλονίτικης αστικής και αγροτικής ζωής, άρχισαν να ανταλλάσσονται με τις άχρωμες σκιές μιας επαναλαμβανόμενης καθημερινότητας. Ο τουριστικός εμβολιασμόςπου επαίρεται για την παγκοσμιότητα του πολυσύνθετου πολιτισμού, ουσιαστικά νοθεύει τους «πολιτιστικούς καρπούς της μητρικής ρίζας». Και αυτό, διότι η εναλλαγή μεταξύ τουριστικής και της μη τουριστικήςπεριόδου εμποδίζουν την ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας. ΟΚεφαλλήνας, μεταβάλλεται από τον βιαστή προσφορών, στον υπεράνθρωπο που καλείται, να ξεκουραστεί, να ζήσει, να δουλέψει, να αγωνιστεί για τον εαυτό του και τους άλλους . Η απουσία ισορροπίας για την ιδιόμορφη, αλλά ταυτόχρονα πολυσύνθετη ταυτότητα και ψυχοτροπική φυσιογνωμία του, κοστίζει, και πληρώνεται θυσιάζοντας τον πολιτισμό του. Και από τη θυσία, ξεμένει η επιθυμία.
Δεν υπάρχει ροή και ίσως το κυριότερο, δεν υπάρχει θέληση, για να χωρέσει ο πολιτισμός. Τα πολιτιστικά δρώμενα εξελίσσονται σχεδόν καθ’ ολοκληρία το καλοκαίρι, διότι « θα μαζέψουν κόσμο». Κόσμο. Όχιανθρώπους που να αγαπούν την παράδοση. Οι πολιτιστικοί σύλλογοι και οι φιλαρμονικές που λειτουργούν στο νησί όλο το έτος, περιορίζονται στα όρια των δυνατοτήτων που όρισαν και στις προσωπικές συγκρούσεις των διοικούντων. Σε αξίες και αρχές που θεσμοθετήθηκαν εδώ και πενήντα ή εκατό χρόνια. Με μέλη της αντίστοιχης ηλικίας. Από όσους προσπαθούν, ακούγεται το ίδιο παράπονο : έλλειψη συμμετοχής και πόρων. Θα πω και οράματος με σεβασμό, όχι πληθωριστική ελευθεριότητα.
Στο ερώτημα λοιπόν «τις πταίει», η απάντηση υπάρχει. Το βέβαιο είναι ότι δεν ευθύνονται όλοι αυτοί που μας κληρονόμησαν την αρχαία μας ταυτότητα: όλοι όσοι θυμόμαστε στα ετήσια μνημόσυνα των πολιτιστικών εκδηλώσεων. Αυτοί ήταν οι μεγάλοι: ο Λουκάτος, ο Δεμπόνος, ο Τουλ, ο Μαρινάτος, ο Κογιαλένειος, ο Γερουλάνος, ο Ιακωβάτος, ο Γαλιατσάτος κ.ο.κ…
Η πικρή αλήθεια ότι γνήσιοι Κεφαλλήνες είναι αυτοί που διατηρούν σαν ιερή παρακαταθήκη την παράδοση μέσα από τις εκδηλώσεις τους, και αυτοί είναι οι Κεφαλλήνες της διασποράς, παύει να ισχύει όσων αφορά την Αττική.
Τα πολιτιστικά σωματεία, δεν έχουν επιδείξει ακόμη, καμμιά πρόθεση να δράσουν συλλογικά για την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Στη λογική σκέψη για το αν προτιμούμε έναν ασθενή σε κωματώδη κατάσταση θεωρώντας ότι ζεις και μπορεί να επανέλθει, πρέπει να αναλογιστούμε τις ανεπανόρθωτες βλάβες. Όχι δεν είναι αυτό το μέλλον της κοινωνίας μας, των παιδιών μας, όλων μας. Το μέλλον είναι στο παρελθόν, «όσο πιο πίσω πηγαίνεις στο παρελθόν τόσο πιο μπροστά βλέπεις στο μέλλον».
Ήταν αρκετές άραγε, οι προσπάθειες των: Πετράτου, Μαρκάτου, Μοσχόπουλου, Μεταξά, Σιμάτου, Βουτσινά, Γαλιατσάτου, Καρούσου, π. Αντζουλάτου, π. Μεταλλινού, Θωμά, π. Μεσολωρά, Γαλανού, Λειβαδάς- Ντούκα, Κατσώνη, των μελετητών της προηγούμενης γενιάς (ονομαστικά αναφέρω κάποιους) ώστε το η κιβωτός της πολιτιστικής μας κληρονομιάς να διασωθεί; Μήπως μιλάμε για ερευνητική αρχαιοφιλίακαι όχι για Ανάσταση; Ή μήπως για μια μεγάλη ιστορική μόνο παρακαταθήκη; Που είναι οι τόσοι μελετητές όταν το κάθε λογής πολιτιστικό σωματείο αποφασίζει να αναβιώσει την δική του παράδοση, χωρίς να σεβαστεί την ιστορία; Φτιάχνει τη δική του φορεσιά, στήνει τον δικό του χορό και τον βαφτίζει κεφαλονίτικο. Και η παλιά Κεφαλονιά, γίνεται πλέον, η άγνωστη Κεφαλονιά.
Η σημαντικότητα σε κάθε έργο που μελετά έναν οργανισμό, είναι η ζωντανή υπόσταση και η λειτουργία του. Όσο μεθοδολογικά ορθή και εμπεριστατωμένη είναι η έρευνα και η συμπερασματολογία που αφορά τις εκδηλώσεις της ζωής και του ψυχισμού ενός λαού, δηλαδή της πολιτιστικής ιδιομορφίας του, αποδίδει όσο ο λαός αυτός είναι ζωντανός. Αναπνέει και τρέφεται μέσα από την αναβίωση, την πιστή στην ιστορία της και την επακόλουθη έκφραση της, τη δημιουργία. Και αυτή η αναβίωση και έκφραση, εμποδίζεται πλέον από τον τρόπο ζωής, από την αδυναμία του ατόμου, να εκφραστεί και να αυτοπραγματωθεί. Για αυτό και οι περισσότεροι νέοι μας, δεν έχουν και φυσικό είναι να μην επιλέγουν, ως τρόπο έκφρασης τους τη κεφαλληνιακή παράδοση. Και αν επιλέγουν, συνήθως επιλέγουν μια αυτοφυή δική τους παράδοση χωρίς στηριζόμενη κυρίως στις αρχές του σήμερα.
Γιατί μόνο η συλλογική μνήμη μπορεί να αφυπνίσει την αρχή μιας πολιτιστικής παλιγγενεσίας. Και αυτή η πρωτοβουλία, μπορεί να ξεκινήσει από τους νέους, από τη συλλογική τους δράση. Σεβόμενοι την ιστορία τους, είτε μέσα από τα σωματεία, επαναπροσδιορίζοντας τον ρόλο τους, είτε μέσα από δικές τους ομάδες. Ο σεβασμός θα καλλιεργηθεί με τη γνώση. Με τη ορθή πληροφόρηση, η παράδοση μπορεί στο μέτρο της σύγχρονης πραγματικότητας, να αναβιώσει και να παραμείνει ζωντανή.
Με τη σωστή καθοδήγηση λοιπόν μπορεί ο νέος να μάθει, να ζήσει το μεγαλείο της παράδοσης, να τολμήσει και να οραματιστεί. Έτσι,μπορεί να αντιληφθεί την ομορφιά του πολιτισμού, και να δημιουργήσει μέσα από αυτή. Και ο τόπος μας θα ανθίσει ξανά. Γιατί παράδοση δεν σημαίνει αντιγράφω. Σημαίνει μεταφέρω εγώ και όλοι μαζί στα χέρια μου, μεταγγίζοντας τον υπεροργανισμό του πολιτισμού στους επόμενους.
Βιβλιογραφία:
1. ΦΕΚ 2002,νόμος 3028, προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς
2. Η Κεφαλονιά του χθες και του αύριο, Α. Δεμπόνου, εφημερίδα Όστρια, Ιούλιος 1994
3. Κεφαλονιά και Ιθάκη: η ιστορία οδοιπορεί- ο πολιτισμός απαιτεί, Πέτρος Πετράτος, εφημερίδα Όστρια, Ιούλιος 1994
4. Η άγνωστη Κεφαλονιά, Σ. Καραγεώργη, εφημερίδα Όστρια, Ιούνιος 1995.
