Τα έθιμα του καλοκαιριού, είναι γεμάτα χορό και γλέντι. Όχι άδικα, διότι οι συνθήκες ευνοούν το γλέντι στην ύπαιθρό, και οι μεγάλες θρησκευτικές εορτές όπως η Κοίμηση της Θεοτόκου, απαιτούν μεγαλοπρεπή εορτασμό.
Τα έθιμα του καλοκαιριού, μπορούν να θεωρηθούν χωρισμένα σε δύο πλαίσια: σε αυτά του Ιουνίου και του Ιουλίου και σε αυτά του μήνα της Παναγίας και του Αγίου, δηλαδή, του Αυγούστου. Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούν, τα σημαντικότερα ζωντανά έθιμα του Ιουνίου και του Ιουλίου στη Κεφαλονιά.
Η κουρά ή κούρος, το κατεξοχήν έθιμο του Ιουνίου
Τον Ιούνιο, η εθιμική συμπεριφορά των Κεφαλλήνων, εκδηλώνεται κυρίως με τα πανηγύρια. Οι περισσότεροι ξεχνούν το πανάρχαιο έθιμο της κουράς.
Η κουρά των προβάτων αποτελεί μια κτηνοτροφική συμπεριφορά που συναντάμε αυτή την περίοδο. Λόγω των θερμών ημερών, οι κτηνοτρόφοι πραγματοποιούν την κουρά των αιγοπροβάτων, την περίοδο που ξεκινά το καλοκαίρι και πριν την κορύφωση του. Η κουρά είναι χρηστική για τα ζώα και τον άνθρωπο, αλλά έχει και εθιμικό χαρακτήρα, όπως άλλωστε όλα τα έθιμα. Πηγάζει από την ζωή. Τα ζώα ανακουφίζονται από το μαλλί που τα μόνωνε το χειμώνα και οι άνθρωποι το χρησιμοποιούν σε ρούχα, υφάσματα, καλύμματα, σκαρτσιούνια και γεμίσματα μαξιλαριών.
Οι κτηνοτρόφοι, μαζεύονται σε έναν κοινό τόπο και πραγματοποιούν την κουρά. Η κουρά των προβάτων, έχει συγκεκριμένη μεθοδολογία: ξεκινά με την πρώτη σειρά κουρέματος: στο πίσω μέρος προς την ουρά. Αργότερα τα έπλεναν στις θάλασσες, φαινόμενο που έχει εξαφανιστεί λόγω του τουρισμού. Η δεύτερη σειρά ή δεύτερος κούρος, είναι ο κατεξοχήν κούρος και πραγματοποιείται τέλη Ιουνίου και αρχές Ιουλίου.
Κατά την συνάντηση των τσοπάνηδων και των κτηνοτρόφων, ο κούρος, εξελίσσεται σε γιορτή.
Ο κούρος όμως δεν τελειώνει με την κουρά και το μικρό πανηγύρι που στήνουν οι κτηνοτρόφοι. Στη Πύλαρο, οι γυναίκες στήνουν τη δική τους γιορτή στις στέρνες και τα πηγάδια όπου γίνεται το πλύσιμο και έπειτα στα σπίτι ή επεξεργασία του μαλλιού. Αυτό το μερος του εθίμου, έχει πλέον, ολότελα χαθεί.
Η κουρά ή κούρος όπως ονομάζεται είναι έθιμο με βαθιές ρίζες. Η τελετουργία του διαφοροποιείται ανάλογα με την συμπεριφορά του τοπικού ελληνικού στοιχείου. Οι Πόντιοι πραγματοποιούσαν την κουρά στα παρχάρια, οι Μακεδόνες, οι Ηπειρώτες, οι Θεσσαλείς, στις συναντήσεις των κοπαδιών. Στα νησιά, η κουρά ξεχωρίζει λόγω της συμπεριφοράς που εκπέμπει. Εδώ, η διαδικασία, αποτελεί τελετουργία και έθιμο. Σε αντίθεση με τα παρχάρια, το έθιμο δημιουργείται λόγω της αμφικτιονίας των κτηνοτρόφων αλλά και της μεταβατικής συνάντησης τους που σηματοδοτεί το καλοκαίρι. Το γλέντι που πλαισιώνει την κουρά, είναι μεταβατικό και έχει σημαντικό πολιτιστικό αποτύπωμα. Στο έθιμο αυτό, εκφράζονται οι σχέσεις και μέσα από αυτές η ατομική αυτοπραγμάτωση.
Στη Κεφαλονιά, η κτηνοτροφική ζωή, είναι γεμάτη από θρύλους και ζωντανά μυστήρια. Ιδιαίτερα στη Πύλαρο, οι θρύλοι ξεκινούν από την εποχή του Αριστοτέλη και φτάνουν έως και τον 20 αιώνα.
Η κουρά ή κούρος των προβάτων έχει συλλογικότητα και ενεργητική εκπομπή.
Η Πύλαρος δεν απαρτίζεται από αγράμματους κτηνοτρόφους αλλά από ομηρικούς κληρονόμους με βαθιά μνήμη. Μεταφέρει γνήσιους κώδικες από τη μία γενιά στην άλλη, διαπλάθοντας την ταυτότητα της σκληροτράχηλης και γοητευτικής πατρίδας.
Παρόλο που η βαθιά κληρονομία, γίνεται έρμαιο της σύγχρονής πολιτιστικής νοημοσύνης, ωστόσο, ο κούρος αποτελεί ένα ζωντανό πανάρχαιο έθιμο.
Ο κούρος των προβάτων, είναι ένα από τα κομμάτια της τεράστιας κληρονομίας της Πυλάρου και της Κεφαλονιάς μιας και κούρο βλέπουμε και στους Πρόννους και στη Παλική και αποτελεί, μαζί με τους πολλούς θρύλους και τα μυστήρια, ένα ζωντανό πολιτιστικό αποτύπωμα που πρέπει να αναγνωριστεί ως πολιτιστική κληρονομία του τόπου μας.
Ιούλιος : η γιορτή του Άι-Λιως
Στην Πύλαρο, τη Παλική, την Έρυσσο, την Κράνη, τους Πρόννους, η σπουδαιότερη εορτή του Ιολίου, η εορτή του προφήτη Ηλία, τιμάται με μεγάλη λαμπρότητα. Η ψυχοκοινωνική εκτόνωση μέσα από τα πανηγύρια και την ανάβαση στα απόμακρα ξωκλήσια που είναι αφιερωμένα στον Άι-Λια, έχει σημαντική θέση στην εθιμική συμπεριφορά του λαού. Στο μέσο του καλοκαιριού, η εορτή του προφήτη Ηλία ή Άι- Λια ή Άι-Λιως, όπως λέγεται στη Κεφαλονιά, είναι διαβατήρια και συνδυάζει τη θρησκευτική λατρεία με το πέρασμα στο τέλος του καλοκαιριού, στις φθινοπωρινές καιρικές προϊκονομίες του Αυγούστου και τη συγκομιδή.
Σε πολλές περιοχές του νησιού, υπάρχουν ξωκλήσια του προφήτη Ηλία, όπως αυτό πλησίον της Ιεράς Μονής Θεμάτων, ενώ στις φερώνυμες εκκλησίες στα χωριά στήνονται πανηγύρια, όπως στα Ραζάτα και στα Καμιναράτα. Στο πανηγύρι μάλιστα στα Καμιναράτα, πηγαίνουν όχι μόνο οι κάτοικοι της Παλικής αλλά και από όλες τις περιοχές της Κεφαλονιάς.
Ο προφήτης Ηλίας, είναι ο μεγαλύτερος προφήτης της Παλαιάς Διαθήκης και η ιερά παράδοση, θέλει να αφιερώνονται σε αυτόν οι εκκλησίες και τα μικρά ξωκλήσια που βρίσκονται στις κορυφές των βουνών, των λόφων και σε μεγάλο υψόμετρο. Διάφορες λαϊκές δοξασίες, σχετίζονται με την παράδοση αυτή σε όλη την Ελλάδα, και θέλουν τον προφήτη, να χτίζει την εκκλησία του στο πιο απομακρυσμένο από τη θάλασσα σημείο. Οι μικρές εκκλησίες που βρίσκονται στις κορυφές, έχουν καθοριστική σημασία για την παράδοση και τις δοξασίες του κεφαλληνιακού λαού. Οι εκκλησίες και τα ξωκλήσια που φαίνεται σαν να αγγίζουν τον ουρανό, δηλώνουν την άμεση επικοινωνία του ανθρώπου με το θείο, ιδιαίτερα με τον Ηλία, που δεν πέθανε αλλά αναλήφθηκε, όπως εξιστορεί η παλαιά Διαθήκη. Ο προφήτης Ηλίας, είναι αυτός που προστατεύει τους αγρότες και τα ζώα και η τίμηση της εορτής του, με την ανάβαση στις κορυφές, αποτελεί από μόνη της, τελετουργική συμπεριφορά. Μάλιστα την ημέρα εκείνη δεν τελούνται κτηνοτροφικές εργασίες, γιατί πιστεύεται ότι η αργία την ημέρα της εορτής θα βοηθήσει στο να μην πέσει πολύ χαλάζι τον χειμώνα.
Ο προφήτης Ηλίας επίσης, έχει συσχετιστεί, ως αυτός που μεσιτεύει σε περιόδους μεγάλης ανομβρίας και ξηρασίας, ώστε να βρέξει. Η συσχέτιση αυτή, βασίζεται στις εξιστορήσεις της παλαιάς Διαθήκης, όπου ο Ηλίας είναι αυτός που «ελέγχει» τη βροχή ύστερα από εντολή του Θεού και επέρχεται τρία χρόνια ξηρασία, ώστε να συνετιστεί ο λαός του Ισραήλ. Στη χριστιανική παράδοση, ο Ηλίας, λοιπόν, είναι ο Άγιος των καιρικών φαινομένων και μετεωρολογικός προστάτης των γεωργών, βοσκών και κτηνοτρόφων.
Ο κεφαλληνιακός λαός, εκφράζοντας τις μεταφυσικές ανησυχίες του σχετικά με την φύση με την οποία αλληλοεπιδρά στην καθημερινότητα και στις κοινωνικές του συμπεριφορές, έκανε τον Άι-Λιά, λατρευτικό διάδοχο του Δία, του συντάχτη των σύννεφων, της βροχής και των αστραπών αλλά και του θεού Ήλιου. Μάλιστα το όνομα Ηλίας, έκανε τον προφήτη «ηλιακό Άγιο». Στη Κεφαλονιά, υπάρχει η δοξασία, ότι οι αστραπές προέρχονται από το άρμα του Ηλία που περιδιαβαίνει τους ουρανούς.
Η ημέρα της εορτής του προφήτη Ηλία, είναι επίσης διαβατήρια ημέρα και ημέρα οιωνισμών από τους γεωργούς. Για παράδειγμα, αν το μεσημέρι της εορτής ο ουρανός είναι καθάριος, τότε ο χειμώνας θα είναι ήπιος. Ως διαβατήρια ημέρα, συνδέεται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, ιδιαίτερα στη Πελοπόννησο, με μεταφυσικά και καθαρτικά τελετουργικά, ενώ προμηνύει τη μετάβαση της αλλαγής του καιρού και της συγκομιδής. Η σοφία του κεφαλληνιακού λαού μέσα από τις παροιμίες, τονίζει τον διαβατήριο ρόλο της ημέρας, αλλά και την συγκομιδή των καρπών της περιόδου. Για παράδειγμα στη Λειβαθώ λένε, « την ημέρα του Άι-Λιως, παίρνει ο καιρός αλλιώς», ενώ στους Πρόννους, « Τσ’η Αγία Μαρίνας ρώγα και του άη-Λιως σταφύλι».
Με την εορτή του προφήτη Ηλία, ο κεφαλληνιακός λαός, εκδηλώνει τις ανάγκες κοινωνικής εκτόνωσης στο βαθύ καλοκαίρι και παράλληλα, εκφράζει τις βαθιές πνευματικές αναζητήσεις μέσα από την λατρευτική του συμπεριφορά. Οι εξορμήσεις του λαού στις εκκλησίες, τα πανηγύρια και τα ξωκλήσια, δίνουν στην ημέρα έναν ιδιαίτερα λαμπρό χαρακτήρα και τονίζουν την μετάβαση στη λαογραφία του Αυγούστου.
Βιβλιογραφία
1. Δημ. Σ. Λουκάτος, τα καλοκαιρινά, εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα, 1981.
2. Δημ. Σ. Λουκάτος, κεφαλονίτικα γνωμικά, Αθήνα, 1952
3. Λουκάτος Δημήτριος, Γενικές αρχές στη παρουσία και την εξέλιξη των λαογραφικών φαινομένων, 1977.
4. Ιερά κοινοβιακή μονή προφήτου Ηλία Σερρών, Ο Προφήτης Ηλίας, Η φλογερά προσωπικότης των αρχαίων και των εσχάτων χρόνων: Αγιοπατερικήπροσέγγισις, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2008.
