Μεγάλη εορτή στήνεται, από τους Κεφαλλήνες για να τιμήσουν το Γεννέσιο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Και αυτό, όχι μόνο γιατί η θρησκεία μας τιμά με λαμπρότητα τον προφήτη του Κυρίου μας, αλλά γιατί, ο κεφαλληνιακός λαός, εκδηλώνει στην παράδοση της ημέρας, τα αρχαία έθιμα της εθιμικής πυράς και του Κλήδονα. Στις φερώνυμες εκκλησίες, πραγματοποιούνταιμεγάλα πανηγύρια, όπου κυριαρχεί ο χορός και οι κυκλικές φωτιές πάνω από τις οποίες πηδούν οι νέοι, οι νέες και τα παιδιά. Παλιά πανηγύρια, που τα περισσότερα αναβιώνονται μέχρι και σήμερα, βρίσκουμε στα Ζερβάτα, στο Νύφι, στα Ταρκασάτα, στα Διλινάτα και στα Τζαννάτα. Μετά το πέρας του πανηγυρικού εσπερινού, οι φωτιές ετοιμάζονταν και ο χορός κρατούσε όλο το βράδυ. Στις υπόλοιπες περιοχές του νησιού, οι φωτιές και η πυροβασία είναι το κατεξοχήν έθιμο στις συνοικίες της Σάμης, της Αγίας Ευφημίας, στα χωριά της Ερύσσου, στη Πύλαρο, στη Κράνη, στον Πόρο, στα Τζαννάτα και αλλού.
Ο Άϊ- Γιάννης, λέγεται Κλήδονας ή Λαμπαδιάρης ή Λαμπαδιστής ή Λαμπροφόρος, και η γέννησή του,εορτάζεται έξι μήνες πριν τα Χριστούγεννα. Η εορτή, συνδέεται με σημαντικές τελετουργικές εκδηλώσεις του κεφαλληνιακού λαού, όπως το άλμα πάνω από την πυρά και οι συμπεριφορές μαντικής δεξιοτεχνίας, όπως το πηγάδι και οκλήδονας, έθιμα με αρχαίες ρίζες. Η εορτή, ακολουθεί το θερινό ηλιοστάσιο και ο Άγιος, θεωρείται ο βοηθός των γεωργών για τη συγκομιδή. Μάλιστα, στους Πρόννους, λέγανε, «του άη– Γιαννιού με το μαντήλι, και τση Βλαχερνός με το καλάθι» θέλοντας να πούνε ότι η μεγάλη συγκομιδή θα γίνονταν όχι στις 24 Ιουνίου αλλά στις 2 Ιουλίου. Επίσης λέγανε παλιά στη Κεφαλονιά, «Από τ’ άη –Γιαννιού του Λαμπαδάρη, η μέρα παίρνει τα πίσω», δηλώνοντας ότι η διάρκεια της ημέρας θα μειώνονταν μέχρι το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 21 Δεκεμβρίου.
Το συνταίριασμα της πυράς και του κλήδονα διατηρήθηκαν μέχρι και σήμερα. Στις υπόλοιπες περιοχές του νησιού, οι φωτιές και η πυροβασία είναι το κατεξοχήν έθιμο στις συνοικίες της Σάμης, της Αγίας Ευφημίας, στα χωριά της Ερύσσου, στη Πύλαρο, στη Θηνιά, στη Κράνη.
Την παραμονή, κυκλικές φωτιές στήνονται αργά το απόγευμα με το ηλιοβασίλεμα, στις πλατείες, στις μεγαλύτερες πόλεις όπως το Ληξούρι και το Αργοστόλι και στις συνοικίες ή στην ύπαιθρο και καίνε μέχρι αργά το βράδυ. Δεν άναβαν με ξύλα που κόβονταν, αλλά με ξερά χόρτα, παλιά ξύλα, εργαλεία και εύφλεκτα παλιά αντικείμενα του νοικοκυριού. Μαζί με αυτά, έριχναν τα βάγια και το στεφάνι του Μάη, ώστε να καθαγιαστεί η φωτιά. Γύρω από την φωτιά στήνονταν χορός, που ξεκινούσε με Καλαματιανό, τον Συρτό και μετά με τον Μπάλο, τον Διβαράτικο, τον Μέρμηγκα κλπ… όπως βλέπουμε στις περιοχές που γίνονταν πανηγύρι. Μέσα στον χορό, οι άνδρες πρώτα αν η φωτιά ήταν ψηλή και ύστερα οι γυναίκες και τα παιδιά, πηδούσαν πάνω από τη φωτιά. Όσο ψηλότερη είναι η φλόγα, τόσο τολμηρότερος είναι αυτός που θα κάνει το άλμα.
Τα πηδήματα είναι συγκεκριμένα, με τρεις επαναλήψεις προς την ίδια κατεύθυνση. Πολλές ήταν οι δοξασίες σχετικά με τις επαναλήψεις και το άλμα. Για παράδειγμα ο αριθμός επτά ή εννιά, δηλαδή επτά ή εννιά πηδήματα σε διαφορετικές φωτιές, σήμαινε καλή παντρειά και καλή τύχη.
Η φωτιά ασκούσε καθαρτικό ρόλο: από την μία ο καθαρμός επιτελείται στον αγροτικό χώρο και από την άλλη στο ανθρώπινο σώμα και κατ’ επέκταση στην τύχη του ανθρώπου. Ο αγρός, καθαρίζεται από τα ξερά χόρτα και τα ζιζάνια και ο άνθρωπος, αναγεννάται, απαλλαγμένος από τα βάσανα. Για αυτό άλλωστε, η ημέρα είναι στενά συνδεδεμένη με την τελετουργική δεξιοτεχνία της μαντικής που επιδιώκει την υγεία και την καλή τύχη ιδίως για τις νέες κοπέλες. Τρίτος ρόλος, είναι το διώξιμο των δαιμονικών πνευμάτων.
Το ληξουριώτικο πνεύμα, πέρα από τον κλήδονα και τις φωτιές, έφερε πιθανόν από την Βόνιτσα και το αρχαίο δρώμενο του «Γληγοράκη ή σιορ- Γληγοράκη». Γληγοράκης λέγονταν ένα ομοίωμα ανθρώπου, που έφερνε το καλό μαζί του και βοηθούσε τους ανήμπορους και τις ετοιμόγεννες. Περισσότερο έχει σατυρικό παρά καθαρτικό χαρακτήρα καθώς μέσα από αυτόν διακωμωδούνται καταστάσεις και κοινωνικά προβλήματα. Ο σιορ Γληγοράκηςστο τέλος, καίγονταν.
Ο Γ. Σ. Γαλανός αναφέρει ότι στο ομοίωμα που έφτιαχναν οι παλαιότεροι στα Μαρτσελάτα και Λεγατάτα έδιναν και άλλες ιδιότητες κοινωνικού περιεχομένου και έτσι ήταν ένας λόγος να εκφράσουν τις εσωτερικές τους ανησυχίες και τους προβληματισμούς. Κάθε συνοικία του Ληξουρίου, είχε τον δικό της Γρηγοράκη.
Ο κλήδονας είναι συνδεδεμένος με την καλή τύχη για τις ανύμφευτες κοπέλες και τη μαντική, που μπορεί να την εκμαιεύσει. Η λατρευτική εορτή του Προδρόμου, ταυτίστηκε με το έθιμο του κλήδονα με το πέρασμα των χρόνων χάνει το χαρακτήρα της γενικής μαντικής και περιορίζεται στους ερωτικούς χρησμούς, κυρίως λόγω της αβεβαιότητας του γάμου των κοριτσιών στο νησί. Το έθιμο του Κλήδονα επιβίωσε μέχρι σήμερα, όμως με κάποιες παραλλαγές σε σχέση με τα βυζαντινά δρώμενα. Η πιο απλή μορφή του περιλαμβάνει το τελετουργικό με το αμίλητο νερό, στη βρύση ή στο πηγάδι, το κλείσιμο και το άνοιγμα ακολούθως του κλήδονα, ενός μεγάλου αγγείου το οποίο είναι γεμάτο με το αμίλητο νερό και τα προσωπικά αντικείμενα των κοριτσιών. Το αμίλητο νερό, έχει και αυτό τον συμβολισμό του καθώς έχει ως σκοπό να μην «ξυπνήσει τα δαιμονικά». Ο κλήδονας μένει σκεπασμένος, όλο το βράδυ έξω στην ύπαιθρο. Τα άστρα, θεωρείται, πως θα επιδράσουν πάνω στο αγγείο και ο κλήδονας θα λάβει μαντική και τελεστική δύναμη. Το αγγείο το χάραμα μαζεύεται και το απόγευμα της εορτής, η υδροφόρος νεαρή ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο “ριζικό” κάθε κοπέλας και μια άλλη, κάποια που έχει ποιητικό ή μαντικό ταλέντο απαγγέλει ταυτόχρονα ρίμες, και θεωρείται, ότι προμηνάει το μέλλον της κοπέλας που ανήκει.
Ο κλήδονας, ήταν πιο διαδεδομένος στα παραθαλάσσια χωριά, ενώ ιδιαίτερα γνωστή ήταν και η μαντική του πηγαδιού.
Παρόλο που γίνονταν τόσο ο κλήδονας όσο και το πηγάδι σε όλη τη Κεφαλονιά, βλέπουμε να διατηρείται στην Πύλαρο, ιδιαίτερα λόγω των θρύλων για τις νεράιδες και τα στοιχεία που κυριαρχούν έντονα μέχρι τη δεκαετία του ’60, λιγότερο συχνά στην Έρυσσο τον 20ο αιώνα, ενώ το φαινόμενο διατηρείται στη Παλική, στα παλαιότερα χωριά όπως η Κοντογενάδα. Η ερμηνεία του κλήδονα, γίνονται κυρίως από γυναίκες και σπανιότερα και από κάποιους άνδρες, ιδιαίτερα στα παλιά χωριά της Παλικής. Οι γυναίκες είχαν χρόνια εμπειρίας, συνήθως μεσήλικες ή μεγαλύτερες και έκαναν ειδική προετοιμασία για να ερμηνεύσουν τον κλήδονα. Το τελετουργικό περιλάμβανε προσευχές, περιορισμένη κατανάλωση φαγητού, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις τοποθετούσαν ένα κόκκινο μαντήλι στο κεφάλι τους.
Η εορτή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου περιλαμβάνει λοιπόν, τα τρία αυτά έθιμα. Οι εθιμικές φωτιές διατηρούνται μέχρι σήμερα σε διάφορες περιοχές της Κεφαλονιάς, κυρίως στο Ληξούρι και στους Πρόννους, ενώ αναβιώνονται από πολιτιστικούς συλλόγους στο Αργοστόλι, στην Αγία Ευφημία, και σε διάφορα χωριά. Το έθιμο του κλήδονα, έχει εκλείψει εντελώς, ως συλλογική συμπεριφορά, όπως και άλλες μαντικές εκδηλώσεις (πηγάδι, αυγομαντείακλπ…), ενώ ο Γληγοράκης αναβιώνει στο Ληξούρι μέσα από πρωτοβουλία πολιτών. Η πλούσια παράδοση της ημέρας αυτής, δηλώνει την έντονη ανάγκη του λαού να κοινωνήσει τις ατομικές και τις συλλογικές ανάγκες όπως η κάθαρση μέσω της φωτιάς, η μαντική, και η σάτιρα.
Βιβλιογραφία
1. Δημ.Σ. Λουκάτου, ΚεφαλονίτικαΓνωμικά, Αθήνα 1952.
2. Δημ. Σ. Λουκάτου, τα Καλοκαρινά, εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα,1981.
3. Ζαφειρίου Μαγδαληνή, «το έθιμο του κλήδονα , η Μεταβίβαση και Αναβίωση του στο πέρασμα του χρόνου», ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Θεσσαλονίκη 20217.
4. Δημ. Λουκάτου, Γενικές αρχές στην παρουσία και την εξέλιξη των λαογραφικών φαινομένων, Αθήνα, 1977.
